Заз и макъаладиз «Чаз лезги чIал ччидани?» тIвар гуз ккан хьана. И вариантда «Бес чаз лезги чIал ччидачни? Вуна чаз лезги чIал ччирзаван?» лугьудинбур жедий. Анжах и ганвай тIварни акьван бегьемди ттуч; чавай са макъалада лезги чIалан девлет къалуриз жедач.
Ирид, я тахьайтIа муьжуьд йис виликан кьиса я. Чи хару, гьужет гвай, лезгивилел лугьуз тежедай кьван кьару са дустуникай чIехи буба хьана. Вич рушан буба ятIани, хьанвайди сифте хтул тирди, якъин хьи, харувал, захавални фикирда кьуна езнед пата руш хтулдал тIвар эцигун гьадан хиве кутуна…
И йикъара Бакудин «Азербайжан» чапханади тIвар-ван авай шаир, журналист, тарихчи ва чIалан пешекар Муьзеффер Меликмамедован «Аваран – кьегьалрин макан» тIвар ганвай ктаб чапдай акъуднава. Ранглуз, цIалцIам чараралди туькIуьрнавай, гьасятда кIелдайбур вичихъ ялдай и кIватIал автордин 22 лагьай ктаб я.
Виликай къвезмай 2019-йисуз миллионралди инсанрин рикIера гел тур, 1934-йисуз Максим Горькийди вичиз ХХ виш йисан Гомер хьтин тIвар гайи лезгийрин чIехи шаир СтIал Сулейманан 150 йисан юбилей къейд ийида. Гьеле чан аламаз адан тIвар вири СССР-дин эдебиятдин пайдахдиз элкъвенай.
Гьар гъилера къелемдив эгечIайла жуван 43 йисан журналист юлдаш Муьзеффер Меликмамедовакай макъала кхьин регьят хьиз жеда заз. Ада халкь паталди акьван крар авунва хьи, са кьиликай гьисабайтIа бес я лагьана фикирда.
47 йисуз гьуьлерал алаз 20 йисуз са шумуд гимидин капитанвиле кIвалахай аваранви Алимурад Аллагьвердиевахъ баядар туькIуьрдай алакьунарни авай. Хуьруьнбуру лугьузвайвал, адан аял чIавалай гьуьлерал рикI алай. Садра муаллимди ни гьин пеше хкядатIа чирун патал синифда жузун-качузун кьиле тухванай.
И ихтилатрик экечIун зи рикIивай туш. Полемика тухудайла, оппонент жуван кьилив канда: герек чIавуз, герек чкадал жаваб вахгун. ТахьайтIа, ада сивел атайвал кхьирай, вунани эха!
За и макъала кхьидачир, амма… Чи обществодихъ “перестройка” лугьудайди галукьайдалай инихъ инсанрин, иллаки законрихъ инанмиш яз, абуруз муьтIуьгъбурун гъиляй гзаф затIар акъатна. Иллаки законрин гьахълувилихъ, абурун важиблувилихъ инанмишвал, идахъ галаз сад хьиз, вине авай гьукумдихъни ихтибарлувал зайиф хьана.
Дагъустандин ктабрин чапханада лезги халкьдин махарин «Сикlрен уюнар» тlвар алай цlийи кlватlал чапдай акъатна.
Кlватlалда гьатнавай ругуд мах машгьур чIалан алим П.Усларан 1896-йисуз акъатай «Куьре чlал» ктабдай къачунва.
Лезгийрин машгьур шаир Ибрагьиман хва Гьажи (шаирдин тахаллус Ахцегь ГЬАЖИ я) чи поэзиядиз цIийи темаяр, фикирар ва образар гъайи, сифте яз фялейрин яшайишдин четин шартIар къалурай, капиталист шегьердин таъсирлу къамат гайи чIалан халисан устад я.
