ЧIехи мазан-ашукь Кертагъ Давдакь ( VII асир ) къадим лезгийрин (алпан-рин) тIвар-ван авай шаир ва философ-алим я. Ам Кавказдин Албаниядин Гирдиман вилаятда яшамиш хьана ва Жаваншир шарвал-дин (пачагьдин) рикI ал аи арифдар тир.
ЧIехи зари ва алим Дасхуьруьнви Моисей VII асирда Алпанистанда яшамиш хьана. Ам дуьньяда вичин "Алпанистандин тарих" ктабдалди машгьур хьанва. И къадим эсер 625-йисуз алпан чIалал кхьенва, са шумуд виш йис вилик эрмени, урус, француз ва маса чIалариз таржума авунва.
XI асирда алпан шаиррин арада машгьур хьайи Генжеви Мехсети-Ханум тахминан 1090-йисуз агьваллу хзанда дидедиз хьана Ватанда адан тIвар Магьизада тир. Шаирвилин верги ганвай рушакай Сельджукрин Санджар султандин рикI алай ашукь хьана.
ЧIехи зари ва алим Михьитар (тарихдин ктабра ам Мхитар Гош яз гьатнава) Алпанистандин Куш хуьре дидедиз хьана. Кушуви Михьитаран зурба ирс яз кьве ктаб ама: " Алпанрин тарих" ва "Къанунрин кIватIал".
Шаир Зайнаб XII асирдин сад лагьай паюна яшамиш хьана. Ам лезги миллетдик акатзавай хиналугь тайифадин Хин хуьре дидедиз хьана. Бажарагълу руша жегьилзамаз шиирар туькIуьриз ва чуьнгуьрдихъ галаз манияр лугьуз башламишна.
Куьре Меликан яратмишунар юкьван виш йисарин лезги литературадин гьеле чна чеб тамамдиз ахъай тавунвай нурлу ва къизгъин чинар я. Шаир тахминан 1340-1410 йисара яшамиш хьана. Адан девир кьадарсуз заланди тир: чи халкь яшамиш жезвай чилерал са къатда къецепатан чапхунчийри гьужумарзвай.
ЧIехи шаир ва алим Маруф XIV асирдин эхирда Кьурагьа дидедиз хьана. Бажарагълу зариди лезги, араб ва фарс чГаларал шииратдин ва илимдин эсерар яратмишна.
