“Шарвили” опера - сегьнедиз рекье

Малум тирвал, “Шарвили” опера чаз мукьвара сегьнедилай аквада. Ана хормейстер (хордик кьил кутазвайди) Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник Наиля Мурадовна Керимханова я. Наиля 1964-йисуз Ахцегьрин хуьре къуллугъчидин хизанда дидедиз хьана. Адан буба Гьажиев Мурад Ватан душмандикай хуьз гуьгьуьллудаказ фенай. Гъалибвал Берлинда къаршиламишай ам хурудал наградаяр алаз хтанай. Ахцегьрин тарихдин музейда адан шикил ава. - Дяведай хкведайла бубади чаз пIузарралди ядай немсерин чIагъанни хканай, - рикIел хкизва Наиляди. - Адаз милли музыка, багъ-бустанда кIвалахун гзаф кIандай. Дяведилай гуьгъуьнин хейлин йисара колхозда бригадирвал авур М.Гьажиева хуьре багълар кутун патал еке зегьмет чIугуна. Душмандин гуьллейрикай сагъ-саламатдиз хтай Мурад Гьажиев, Махачкъаладиз вахал кьил чIугваз атайла, эсиллагь вичиз, я вич тийижир алчах къумарбазрин гъилелай телеф хьана. (Рагьмет хьуй вичиз). Ахцегьрин 1-нумрадин юкьван школада 8 лагьай ва музыкальный школада фортепианодин 7-класс лап хъсан къиметралди акьалтIарай руш 1978-йисуз Махачкъаладин музыкальный училищедин хордин дирижёрвилин классдик экечIзава. Бажарагълу руша музыка вичин уьмуьрдин макьсад тирди тестикьарзава. Ам 1982-йисуз Астрахандин госконсерваториядиз гьахьзава. Вини дережадин чирвилер къачур Наиля Керимхановади, Махачкъаладиз хтана, ДГПУ-дин музыкальный факультетда хордин дирижёррин кафедрада преподавателвилелай вичин зегьметдин рехъ башламишзава, и кар ада гилалди давамарзава. Гьа са вахтунда Махачкъаладин музучилищеда тарсарни гузва. Наиляди вичин студентар чпин пешедиз, хордин культурадиз дериндай гьуьрмет авунин гьиссералди тербияламишзава. 2004-йисалай инихъ, хормейстер яз, гьукуматдин операдинни балетдин театрда кIвалахзава. Адан виликан ученикрикай къе тIвар-ван авай лайихлу артистар, актерар хьанва. Шарвилидин ролда къугъвазвай Арсенани Наиля Мурадовнадин гъилик чирвилер къачурди я. Наиля ва Максим (карчи) Керимхановрин чешнелу хизанда кьве велед - Гуьлнарани Аида - тербияламишнава. Гуьлнара дидедин рекье аваз физва. Ада операдинни балетдин гостеатрда хордин артисткавиле кIвалахзава, Астрахандин госконсерваториядин 5-курсуна (заочно) флейтадай чирвилер къачузва. Махачкъаладин музыкальный училищеда тарсар гузва, аялрин искусстводин 8-нумрадин школада аялриз флейта ягъиз чирзава. Адан ученикри конкурсра приздин чкаяр кьазва. Дагъустандин политехнический колледж яру дипломдалди куьтягьай Аидади халкьдин майишатдин институтда чирвилер мадни мягькемарна, реабилитационный центрада кIвалахзава. Адан рикIни музыкадал ала. - Наиля Марадовна, аквазвайвал, куь хизан музыкадиз вафалуди я. Квез а пеше икьван ни кIанарна? - хабар кьуна за и зериф, гуьрчег, зирек, жуьреба-жуьре терефрихъай бажарагълу музыкант рушавай. - Неинки чи хизан, гьакI чи тухумни машгьур манидарарни музыкантар я. Дагъустандин халкьдин артистка, чи халкьдиз истеклу Рагьимат Гьажиева зи эме, Азербайжандани, Дагъустандани тIвар-ван авай бажарагълу композитор Эльза Ибрагьимовани чи талукь багъри кас я. Зи рагьметлу дидедин (Лейли) мурад чакайни музыкантар хьун тир. Ам Эльзадал гзаф ашукь тир. Эльза Ибрагьимова мугьмандиз хтайла, дидедин шадвилин и кьил, а кьил жедачир. - Чун хизанда пуд вах чIехи хьана. Буба чавай фад къакъатнатIани, дидеди чирвилер къачун патал чаз вичелай алакьдай вири мумкинвилер гана. ИкI, чIехи вах Селимата музыкальный училищеда фортепианодин класс акьалтIарна, ахпа ДГУ-дин филологиядин факультетда заочнидаказ чирвилер къачуна. Хуьре музыкальный школада тарсар гузва. Адан ученикри гьар йисуз конкурсра иштиракзава, 1-чкаяр кьазва. ГъвечIи вах Мергема хуьруьн музыкальный школада сифтегьан чирвилер къачуна. Ахпа Махачкъаладин медучилище яру дипломдалди куьтягьна, мединститутдик экечIна. Исятда ада РД-дин здравоохраненидин министерствода аялрин месэлайрин отделенида кар алай пешекар яз кIвалахзава. Чахъ, вахарихъ, кIвал-югъ, хизанар хьанва, гьар садан хизанда кьве-кьве велед чIехи жезва. Абурухъни саки виридахъ музыкадин чирвилер, алакьунар ава. - Чи халкьди сегьнедилай акун гуьзетзавай “Шарвили” операдикай жуван фикирар лагьанайтIа, кIанзавай. - Машгьур композитор Мегьамед Гьуьсейнова халкьдин “Шарвили” эпосдиз талукь опера майдандиз акъудун патал еке зегьмет чIугуна. Ам яратмишунра вилик эцигнавай и чIехи мураддив вичин устадвили ва бажарагъди агакьарна. М.Гьуьсейнован музыкадай РагъэкъечIдай патан халкьариз хас тир гужлу, кьетIен, маналу фикиррин образар, гьакI алай девирдин музыкадин чIал гьисс ийиз жеда. ГъвечIи чIавалай вичиз таниш эпосдин къудратлу пагьливандин къамат операда яратмишуналди, ада халкьдин тарихда гьатнавай крар фикирдиз хкизва, халкьдин гьерекатар алай девирдин инсафсузвилериз акси акъвазунал желбзава. “Шарвили” игитвилин эпический опера я. Ина композитордини либреттодин автор Имара Багъировади жанрдив кьурвал драмадинни интонациядин стилдин идея гьакъикъи кIалубда тунва. Хорда 56 кас итимарни дишегьлияр ава. Абур чпин кIвалахдин гъавурдик квай пешекарар я. Абуру театрдин вири тамашайра иштиракзава. Зун хормейсер яз Готфрид Гьасанован “Хочбар”, Наби Дагирован “Йирчи Казак”, Сергей Рахманинован “Алеко”, Мурад Кажлаеван “Валида”, П.Чайковскийдин “Иоланта”, Гокиеллидин “Яру шапка”, Узеир Гьажибегован “Аршин мал-алан”, Вольдгардтан “Кацин кIвал” операйра сегьнейриз экъечIна. Ингье гила - М.Гьуьсейнован “Шарвилида”. Ина солистри, оркестрди, хорди иштиракзава, са бязи декьикьайра вири санлай сегьнедиз экъечIзава: ахьтин декьикьаяр ава хьи, гагь оркестр, гагь хор, ахпа солистар къугъвазва, балет экъечIзава. Ина мукъаятвал хуьн вини дережада истемишзава. Умудлу я, инсанар операдиз къведа ва абур чи алакьунрилай рази яз амукьда.

Ханум Шайдабегова
Лезги газет