Шаирдин чIал, гьар гьим къачуртIани, аламатдин алем я. Ада кIелзавай гьар са касдив маса инсанриз хас туширвал фагьум-фикир ийиз, рикIин гьиссерик къалабулух кутаз тада.
И мукьвара зи гъиле бажарагълу шаир Зульфикъар КЪАФЛАНОВАН “Сефил гатфар” (2007-йис) тIвар алай ктаб гьатна. Вичел гьакъикъатдани шаир - лирик тIвар акьалтнавай Шихнесир Къафланован хци бубадин ирс цIийи шартIара устадвилелди давамарзава. И кар чаз адан саки вири эсеррай раиж жезва.
Винидихъни лагьанвайвал, З.Къафланован шииратдин чIал, зи фикирдалди, гьелелиг ахтармиш тавунвай кьетIен алем я. ЧIал гуьрчегарзавай, таъсирлу ийизвай алатар, такьатар гзаф я. Сифте нубатда чи фикир шаирди ишлемишзавай гекъигунри желбзава. Месела, образрин къешенгвал къалурун патал шаирди гьакьван гуьзел ва назик гекъигунар жагъурзава: “Куьтягь жезва уьмуьр, къула тунвай кIарас хьиз”, “Начагъ я дуьнья, кесиб хьиз кармашзавай азарди…” инал гъанвай хьтин гекъигунри кIелзавай касдин фагьум-фикир гегьеншарзавайдал шак алач. Мад са шумуд мисал: “Яшлу лекьрен гьалсуз хьан вай лувар хьиз, вун галачиз ажуз я зун”, “Алгъанва варз зи свас хьиз”, “АцIай варз – къизилдин седеф…” Шаирдин гекъигунар кьетIен яржариз элкъвезва. Гъанвай мисалри гьа кардин шагьидвалзава.
Художественный образ арадал гъун патал шииратдин чIала метафорайри (рангар къатидаказ ва жанлудаказ къалурун) кьетIен роль къугъвазва. Зульфикъар Къафланов и жигьетдай халисан устад я. Адан саки вири эсерар, иллаки куьруь жанрайринбур, метафорайрин бинедаллаз яратмишнавайбур я. Месела, “Къарагъ тежез меселла къе, кьве пад хьанвай Лезги чилин гъамар хъваз”, “Яру жезва лацу чар намусдин хурудай къвезвай ивидай”, “Йиф шехьзава захъ - хтулдихъ, рикIе халкьдин тIал авай”... Ихьтин ажайиб цIарари кIелзавай гьар садан рикIе гьейранвал тун тавуна тадач.
Гьа са вахтунда абуру чи къенин югъ, чи хайи чил - ватан авай гьал дериндай аннамишдай мумкинвал гузва. Шаирдин гъалаба ва тIалар чавни агакьзава.
“Гагь хъуьрез, гагь ишехьиз, пар ялзава хиялри”, “Ракъини килигзава цIайсуз хьанвай кIвализ зи”, “Гъиле авай къелем цIраз кичIезва” - ибур халисан устаддин къелемдикай хкатнавай цIарар я. Абура неинки рикIин ифин, гьакI акьулдин дерин кьатIунарни ава. Санлай гьам гекъигунри ва гьамни метафорайри чIалан девлетлувал, мумкинвилер гьикьван жуьребажуьребур ятIа раижзава. Гьа са вахтунда кIелзавай касни шаирдин чIалал ашукьарзава.
Эпитетри - рангламишзавай гафари адетдин гафарал вил тухудай хьтин гуьзел “парталар” алукIзавай хьиз я. Ингье, шаирдин хейлин шииррай къачунвай эпитетар: “Вун акуна хважамжамдин перем алаз”, зи туькьуьл бахт, гъамарин кIеретI, гатфар - назик свас, живедин дафтар мад ва мад эпитетар кIелиз жеда… Автордин олицетворенияр (чан алачир шейэрал чан гъун) хьтин такьатни фикир желбдайди я. Шаирдин чIала тежедай крар, гьалар гьакъикъатда жедайбуруз, фикир желбдай, рикIи, вили къачудай затIариз элкъуьрзава. Месела, “ЧIулав йиф игис хьанва патав зи”,
“Ракъини кIуф эцигиз темен гузва чинардин хилериз”, “Кьуьлиз-кьуьлиз жив къвазава” ва икI мадни. Олицетворенийри гьакъикъатдани тарар, векьер, гьайванар, къушар, инсанри хьиз фагьум-фикирзавай, чеб-чпел ашукь ва я сад-садакай ажугълу яз къекъечIзавай аламатриз элкъуьрзава. Ингье мад мисал: “Ракъини килигзава, къайи пел эцигиз шуьшедал”, “СтIал-стIал нагъв вегьиз хъфизва варз”, “Марфадин рикI, дуьнья акваз, шехьзава…” Аквазва хьи шаир тIебиатдин гьаларикай, затIарикай гьикьван устадвилелди рахазватIа, кIелзавай касдиз тIебиат, дугъриданни, чан алайди яз аквазва. Им, са шакни алачиз, шаирдин устадвал - кьетIен агалкьун я. Зульфикъар Къафланован шиирра гипербола (авай гьалар, рангар са шумудра артухарун) хьтин такьатдикайни гегьеншдиз менфят къачузва. ИкI, рахазвай кардин метлеблувал са шумудра артухарзава ва кIелзавай касдин рикIе кьетIен гьиссерал чан гъизва.
Месела “Ялавдилай шер гужлу я”, “Зи дерт залай шумудра чIехи я яшариз”, “Муьгьуьббатди хкажна чун вили цавун кьилиз кьван”, “Вун гьалтна зун шад я гзаф, бахтсузни я кьадарсуз…” Ихьтин гекъигунри шаирдин чIал кIелзавайдаз хуш ийизва. Зульфикъар Къафланован шиирра риторикадин суалрикайни хейлин менфят къачузва (жаваб истемиш тийизвай суалар). Абуру кIелзавай кас хияллу ийизва, девирдин гьакъикъатдин гъавурда акьун патал хиялралди сиягьат ийиз тазва. Ингье са мисал:
Катзава хъвер,
Закай зи хъвер катзава,
Етимарна пIузар зи,
Катзава хъвер.
Амма гьиниз?
Нин патав?
Зи фикирдалди, гъанвай тIимил мисалрини чаз хайи лезги чIал гьикьван девлетлуди, гуьзелди, чIехи мумкинвилеринди ятIа хъсандиз раижзава. Эхь, устад шаиррилай ватандикайни, кIанивиликайни, дуствиликайни, цуькверикайни, аялрикайни ва икI мадни гуьзел, таъсирлу шиирар теснифиз алакьда. КIанзавайди кхьизвай авторри чпин чIалал кIвалахун, чирвилер хкажун я. Шаирди дуьшуьшдай лагьанвач: Зи лезги халкь, вахъ лап зурба чIал ава.
Амма къени вахъ чIал хуьдай кIвал авач... И цIарара шаирдин чIехи гъалаба, чIалан ва хайи халкьдин кьадар-кьисметдикай ийизвай дерин фикирар гьатнава. Кьве цIар - амма гьихьтин метлеб!..
Репия КЪАРИБОВА,
муаллим - филолог
ЛЕЗГИ газет
Добавить комментарий