И йикъара Бакудин «Азербайжан» чапханади тIвар-ван авай шаир, журналист, тарихчи ва чIалан пешекар Муьзеффер Меликмамедован «Аваран – кьегьалрин макан» тIвар ганвай ктаб чапдай акъуднава. Ранглуз, цIалцIам чараралди туькIуьрнавай, гьасятда кIелдайбур вичихъ ялдай и кIватIал автордин 22 лагьай ктаб я. Ктабдин редактор Седакъет Керимова я.
Хуьрерикай кьилди ктабар кхьин са акьван регьят кар туш. Гьар са хуьруьхъ вичин тарихар, вичин кьетIенвилер аватIани, абур винел акъудун, архиврай герек тир кьван материалар жагъурун четин я. КIелдайбур вичихъ ялдай марагълу ктаб кхьин патал лагьайтIа, тарихдин делилрихъ гелкъвена кIанзава. Ингье гьикьван четин ятIани, чи хуьрерикай кьилди ктабар кхьин важиблу я. Вучиз лагьайтIа гзаф лезги хуьрерихъ виш йисарин, гьатта агъзур йисарин тарихар ава.
Арабрин географ Йакъут ибн Абдуллагь ар-Руми ал-Гьамавиди (1179-1229) вичин «Муджам ал-Булдан» («Уьлквейрин алфавитдалди сиягь») тIвар ганвай географиядин гафарганда лезги хуьрерин тIварарни кьунва. Ада лугьузвай чIехи ва къадим хуьрерикай сад Аваран тир. Гила ам алай чкадал кьведра хуьр эцигнай ва а хуьрерихъ виш йисарин тарихар авай. М.Меликма-медова гьам и делилар, гьамни аваранви ватанперес, кьегьал карчи Фетуллагь Алимурадован тIалабун фикирда кьуна и хуьруькай кьилди ктаб кхьин къетIна. Ирид йисуз архиврихъ гелкъвена гзаф тарихар, шумудни са аваранви къагьриманар, алимар ва шаирар винел акъудна. Абурун арада XIV виш йисара чапхунчийрихъ галаз женг чIугур Лезги Гьамди, XVIII йисара Надир шагьдин къефле кукIварай Абдуллагь, чIехи кIеретIрин кьиле аваз Имам Шамилаз куьмек гайи Сулейман эфенди, Малла Агьмед, XX виш йисарин эвелра урус чапхунчийрихъ галаз женг чIугур машгьур къачагъ Абдулманаф Абдулкеримов, 1918-йисуз эрмени дашнакарни большевикар кукIварай Гьажи Шейда хьтин къагьриманар, XVIII виш йисарин зурба алимар Малла Къурбан Аварани, Фетали хандин кьилин меслятчи ва везир хьайи машгьур шаир ва алим Абдулкерим эфенди ва маса сейли камалэгьлияр ава.
Юкьван виш йисара, Лезгистан женгерин майдандиз элкъвей вахтунда чи гзаф алимар ва шаирар гъиле яракь кьаз мажбур хьанай. Месела, Къизил Ордадин меркез тир Сарай-Беркеда алим ва шаир хьиз сейли хьайи Лезги Гьамдиди лезгияр агудна гагь хулагийрин, гагьни монголрин кьушунрихъ галаз женг чIугунай. Ватан гьар са кьуьнилай вине кьур аваранви шаирар ва алимар чIехи ватанпересар тир. Гьавиляй Абдулкерим эфендиди Туьркияда кIелдай вахтунда Гьелеб шегьердин къазивиле кIвалахзавай стIурви Ибрагьим эфендидиз ракъурай чарче кхьенай:
Девирар залан я, уьмуьрар куьруь,
Лугьумир хайибур зи рикIел алач.
Гъурбатдин диганвай женнетар вири,
Ватандин чкIанвай са къванцихъ галач.
Ихьтин ватанпересрикай кхьенвай и ктаб мукьуфдивди кIела. Бубайри хвейи ватандин чкIанвай къванерни, пайи-паяр хьанвай накьвар хуьникай фагьумиз тада ада вав, кIелдайди!
Гуьлхар ГУЬЛИЕВА
САМУР газет
Добавить комментарий