Ваз лезги чIалал кхьиз чизвани?

Им вучтин суал я, жу­ван­бурувай икI жуза­дай­ди яни? – лугьумир. Шумуд йисар я и суалди зи рикI тIариз, зун къарсуриз, зун гьанадлай вегьиз, зи умудар кIариз… Хъсандиз фагьум ая. За лезгидивай, жуван ватанэгьлидивай хабар кьазва: «Ваз лезги чIалал кIелиз чизвани? Валай лезгидалди кхьиз алакьзавани?»  Вишелай сада жаваб гуда: «Эхь». Амайбуру вирида гаф-чIал сад авунвайбуру хьиз, туьтуькъушди хьиз гьа са гафар лугьуда: «Ваъ, заз лезги чIалал кIелиз, кхьиз чидач. Гьинай чир жеда кьван? Мектебда чаз лезги чIалан тарсар ганвани?»

Авайвал лагьайтIа, абурал тахсирни алач. Авачир гаф лугьузвач хьи! Чи республикадин мектебра чкадин хал­кьарикай тир лезгийрин дидед чIалаз къалурзавай  къайгъусузвал, ам кваз такьун, гьа и кардихъ галаз авсиятда арадиз атанвай проблемайрикай  заз кьван низ хабар ава хьи? Шумуд йисар я чна «Самур» газетда и месэладикай кхьиз, талукь тешкилатрин вилик месэла къарагъариз. Ингье жува кхьиз, жува кIелзава. Низ лугьуда кьван?

Зи рикI гзафни-гзаф тIарзавайди лагьайтIа, масадбурун ваъ, жуванбурун кваз такьун, абуру дидед чIалаз къимет тагун я. Ихьтин дуьшуьшри зи рикI гапурди хьиз атIуда. Фад-фад жува-жувавай хабар кьада за: Кирилл алфавит чизвайбур патал лезги чIалал кIелиз чирун гьакьван четин кар яни? Чанда рикI хьайитIа, кIан хьайитIа, дидед чIалан  са шумуд кьетIен  гьарфарни са сятдин къене чирда инсанди. КIан хьайитIа! Бес вучиз кIанзавач и кар чи  ватанэгьлийриз? «Заз лезги чIалал кIелиз чидач» лагьай гафар гьикI кьабулзва абуру? Халкь агъузарзавай, адак рехне кутазвай, маса халкьарин виляй вегьизвай и кар гьикI эхзава абурун рикIи? 

Чи халкьдин яшлу векилрикай за вил атIанва. Абурун рикIе цIийи кьиляй дидед чIалан руьгь кутун четин кар я. Зи рикI тIарзавайди жегьилар чпин дувулрикай къакъатун я. Ингилис, немс, француз ва маса чIалар вижеваз чирзавай, и кардикай галатзавачир чи хайибур дидед чIалал гьалтайла кагьул хьунухьи рикI тIардачни бес?

Фейсбук акъатай йикъалай зун са кар­дал мягьтел я: лезгийрихъ «лезги», «пат­риот», «кьегьал», «лекь» гафар ги­лигнавай гьикьван профилар ава! Нихъ галаз рахайтIани, лезгивиликай, ва­танпересвиликай ихтилатда ваз. Ингье жузун-качузун авурла, абу­рухъ лезги чIалал кIел-кхьин ала­кьдайбур тупIаралди гьисабиз же­дай кьван авайди винел акъатда. Авай­вал  лагьайтIа, абурун гзафбур къе­ни, умун къилихрин жегьилар я. Бес икьван хъсан жегьилри вучиз чи элифар чирзавач? Вуч я абурун рехъ кьунвайди? Лезги чIалал рахаз жез­вайдаз и гьарфар чирун четин туш эхир.
Ахьтин югъ авач хьи, за чара-чара лезги жегьилрихъ галаз и кардикай веревирдер тийин. Фад-фад чи арада гьуьжетарни кьиле фида. «Ша, редакциядиз, чна квез лезги чIалал кIел-кхьин чирин!» - лугьуз теклифни ийида чна садбуруз. Гьар са куьниз, гьар са кардиз мажал гьатзавай чи жегьилриз и кар патал са сятдин вахт вучайтIани жагъизвач.

Ватанпересвал яцIу гафарални та­рифралди  жуван халкь цавариз хка­жун туш, краралди адан таъсиб чIу­гун я. Ватанпересвал къалурзавай шартIарикай кьилинди лагьайтIа, хайи чIалал рахазвайбур хьиз, кIелза­вайбурни, кхьизвайбурни  гзаф хьунухь я, ва­тан­эгьлияр!
Аял чIавалай хизанда чи япариз ван хьайи виридалайни рикIиз чими чIал жуван  дидед чIал я. Чи хайибурун, мукьва-кьилийрин чIал. Чаз чи чил, чи ватан кIанарзавай зурба такьат  я хайи чIал. Инсанрин кIватIалдикай халкь ийиз алакьдай къуват ава адахъ. Инсандин руьгь хкажда дидед чIала. Гьавиляй адаз халкьдин чIал лугьузва.  Инсандин милли жуввал къалурзавай, кьилдин этносдик дамах кутазвай сад лагьай шартI я чIал. Инсан бахтлу ийизвай кьилин шартIарикай сад я дидед чIал. Кьилин чIехивал, рикIин къенивал, руьгьдин кьакьанвал я  ам чир хьун, адалди дамахун. ЧIал квадарнавай инсан бахтлу хьунухь мумкин туш. Вучиз лагьайтIа, чIалахъ галаз санал ада руьгьни, жуввални квадарда. Ибур тахьайла гьикI уьмуьр гьалда?

Гила заз квевай жаваб кIанзава: Квез дидед чIалал кIелиз, кхьиз чизвани, ватанэгьлияр?

САМУР газет