Гьуьлуьн гьавадикай лезет хкудиз, къумара къекъвезвай Айдабег гьейранвилелди гьуьлуьз килигзавай. Я гар авач, я цавал цифер алач, амма адал лепе ала.
— Гьуьлуьн деринра тIурфан авай хьтинди я, — фикирзава Айдабега. — Бязи инсанарни гьакI я, къенепата гьайбат, къал, ажугъ авайла, винелай чеб секиндиз къалуриз алахъда. Ихьтин фикиррик квай Айдабегаз, са шумуд метрдиз фейила, гьуьлуьн це гьахьна акъвазнавай, чIулав гинибашар алай дишегьли акуна. Къванера акьур лепеяр квахьзавай. Ци къвез дишегьлидин кIвачер гатазвай.
Ам фикирди кьунвайди сир тушир. Белки, вучдатIа чизвачир. Айдабега вичикай хабар гун патал уьфтинал илигна. И ван хьайи дишегьли кхунна, сес атай патахъ килигна, кьулу-кьулухъ камар къачуз, цяй экъечIна.
Айдабег, уьфт акъвазар тийиз, фена, дишегьли кьулухъ галамукьна.
Гарук къативал акатна. Чина акьазвай къумадин кIусар артух хьана. Айдабег, чинал капашар эцигна, далудихъ элкъвена. Акуна, гару дишегьлидин кьилел алай пIипI алудна, тухвана, адан яргъи чIарар гьарнихъ аладарна. Итимди, и кар гуьзлемишзавай хьиз, гьасятда цава къугъвазвай яйлухдин гуьгъуьниз чукурна. Катна, фена хкьуна, дишегьлидив ахгакьарна.
— Я вах, ма ви яйлух.
Дишегьли акъвазна, вичин къаншарда авай итимдиз тажубдиз килигна.
— Вуч? Ваз вуч кIанзавайди я?
— Гару тухвай ви яйлух, вахчу.
— Квез я зи а яйлух? Кямир зак, вач жуван рехъди, течир кас.
— Бес яйлух?
— Хутах жуван папаз! — хъел кваз, жида эцядай саягъда лагьана дишегьлиди. Адан вилера са гьихьтин ятIани бейчаравал, кьетIивал авай. Айдабег квазни такьуна, дишегьлиди камар къачуна. Итим адаз килигиз амукьнавай. Акуна адаз, дишегьли садлагьана катна. Цавай аватнавай хурушумрини ам къаралтудиз элкъуьрна. Айдабега, са вуч ятIани гьиссна, адан гуьгъуьниз чукурна.
Дишегьли лацу каф кьилел алай, жанавурди хьиз къув язавай лепейрин хуруз гьахьна. Вад декьикьани алатнач, адай пис гьарай акъатна. Факъир къванерал алукьай хьтинди я. Амма викIегьдиз къарагъ хъувуна. Къванерилай элячIна, мадни анихъ физ кIанзавай язух терсдиз атай лепеди яна, къванерилай и патахъ гадарна. Айдабегаз ам ахкунач.
Итимди тадиз кроссовкаяр, шалвар, куртка хтIунна, чилел вегьена, циз хкадарна… Легьзеяр алатна, итимдиз дишегьлидин цавуз акъатай гъил акуна. Айдабега, хъуьчIуькай кьуна, лепе къугъвазвай гьуьлуьн ятара вич руг хьиз квахьдайвилин кичI акатнавай ва са манийвални гузвачир кесиб къерехдиз ахкъудна.
И арада иниз, югъ акадар тийиз, экуьнахъни, нянихъни гьуьлуьн кьерез къвезвай ва итимри “чемпионка” тIвар ганвай Зояни атана акъатна.
Гена хъсан хьана, кIвалер патав гваз. Зоядин куьмекни галаз Айдабега цяй къутармишайди кIвализ хутахна. Парталрикай яд кIвахьзавай чара дишегьли ва вичин итим акурла, Суваржат мягьтелвилелди абуруз килигна. Айдабега паб гьасятда гъавурда туна ва дишегьли гьамамдиз тухвана, къайдадиз гъун эмирна.
Кайвани “мугьмандин” къайгъуда авайла, Айдабега, партал дегишарна, хцин сусав ийиз тур чай хъваз, фикирзавай: “Яраб чандиз къаст ийидай чкадал атанвай и язухдин дерт вуч ятIа? Ам и гьалдиз ни гъанатIа? Адан рикI тIарайди, умудар атIайди, уьмуьр такIанарайди вуж ва я вуч ятIа?..”
Суваржата вичи авур кардикай утанмишвал гьиссзавай дишегьлидин иви авахьзавай эрчIи кIвачин мет, йод яна, ктIунна, адаз чуьхуьнагар ийиз куьмекна. Ахпа кIаник квай партал, халат алукIна, цIун кIвализ тухвана.
Дишегьлияр рахазвай. Япарив агакьзавайди Суваржатан сес тир. Адаз “мугьмандиз” вуч лугьудатIа чизвачир, гужуналди чай хъваз тазвай. Зур сят кьван алатна, ахпа садлагьана шехьдай ван акъатна. Дидедикай бейкеф хьайи, кьагьар къвезвай аял руш хьиз, ван алаз, масадан рикI къарсурдай саягъда.
Суваржата шезвайдаз са манийвални гузвачир.
Факъирди гьиссзавай: шелдихъ галаз туьтуьнихъ кьван ацIанвай дердерни, бейкефвилерни, наразивилерни алатзавай. Руьгь залан парцикай азад жезвай хьтинди тир. Шелдикай тух хьайила “мугьманди” вич ахмакь фикирдал гъайи агьвалатрикай, уьмуьрдин лап татугай, къаранлух вакъиайрикай суьгьбетна.
…Гитинмагьамадаз пуд хвани кьве руш авай. Яш тамам хьайила, рушар ада кьве дустуниз, кьуршахар кьадай пагьливанриз гъуьлуьз гана. Хъсан хизанар арадал атана. Уьлкве чкIай, вири сад-садак какахьнавай макъамда абуруз еке пулар гьинай атанатIа чидач, садбуру абур рэкетдал машгъул я, масадбуру, инсанар чуьнуьхиз, пулар къазанмишна лугьудай. Кьведакайни меркезда гьаятар галай хсуси кIвалерин иесияр хьана…
ЧIехи вах Султанатаз са руш, Чакаразни кьве хвани са руш авай. И чIавуз Султанатан гъуьл — Магьамад республикадин Халкьдин Собранидин депутат ва Чакаран юлдаш — Шамил райондин администрациядин кьил тир.
Султанатан руш Аминадиз муьштерияр гзаф акъатзавай, вири кIурарив язавай. Адаз курсуна хуш гада авай эхир. Руша вичин рикI ачухнавачиртIани, дидедин шак фенвай.
Малаик хьтин руш чарабурун гъиле тунал рази тушир Чакара вахаз чIар кана: “Амина Гьамзатаз лап кутугнава” лагьана. Султаната “эхь, ваъ” лагьаначтIани, вахан фикирдиз аксивалнач. “Чи кIвалерин, девлетрин иеси ерли чин тийидай сад жедалди, гьа жуван хва хьиз кьабулнавай Гьамзат хьун хъсан я кьван”, хиялзавай дишегьлиди.
Вахари и месэладикай регъуьз-кичIез гъуьлериз ихтилат авурла, абуруни шадвал къалурна. Диде-бубайри рушни гада фад меслятдални гъана. Аминади пуд лагьай курс куьтягьайла, меркездин межлисрин лап чIехи зал кьуна, гурлу мехъер авуна.
Бубайри гъиле-гъил аваз жегьилриз пуд секциядин кIвалер багъишна, абур сейр ийиз, кефер чIугваз Канардин островрал рекье туна.
Са шейиникайни дарвал авачиз, кстахдиз, гьазурдан иеси яз чIехи хьанвай Гьамзат, халадин кIвализ фейила, шад, пIузаррал хъвер къугъвадай Гьамзат масад тир кьван. Санал яшамиш хьайи пуд вацралай Аминадиз и кар якъин хьана.
Са макъамда Аминадиз акуна, Гьамзата хъвазвач, капIзава. Шад хьана ам. Амма и шадвал яргъал фенач. Гьамзата гатаз-гатаз Аминадив паранжа алукIиз ва капI ийиз туна. “Стхаяр” лугьудайбурни мукьвал-мукьвал кIватI жезвай. Дишегьлидиз чир хьайивал, абуру анаша чIугвазвай. И зегьримар ичкидилайни бетер тир кьван. Адан эсердик Гьамзат лап вагьшидиз элкъвезвай.
Кесиб руша физ, дидедиз шел-хвал авуна. Ада бала секинариз рекье хутадай. Магьамадаз кьведра чIар канатIани, адани кваз кьунач.
Са йифиз, йифен кьуларилай алатайла, Амина дидедин кIвализ ахкъатна. Шез-шез. Чинар алатна, парталар ивиламиш хьана. Рушал алай гьал акурла, Султанатай гьараяр акъатна:
— Я чан бала! Я чан дидедин!
— Вуж я а угъраш? — хабар кьуна Магьамадани.
— Гьа куь рикI алай алчах! Гьамзат! — саки гьарайна Аминади. — Заз мад ам тахкурай! Зун адахъ галаз яшамиш хъжедач.
Дахдини дидеди са гьилледалди руш секинарна, ксурна. Жегьилрин кIвализ фейи Магьамадаз чIул хьиз кIвалин юкьвал яргъи хьанвай езне акуна. Лап гьа мейитдиз ухшар затI. Ахварай авудиз кIан хьана, гьинавайди я, экъуьгъиз эгечIна. Магьамада ведро яд чиниз хъичейла, ам тарпна къарагъна, кухнядиз катна, кантI гъилеваз хтана, иран бубадал чIутхьунна. Гьеле гъиле амай ведродалди Магьамада чкIул авай гъил, ахпа келле яна. Езне, дергес галукьай верг хьиз, чилел аватна.
— Угъраш! Наркош кицI! — лагьана, Магьамад кIваляй эхкъечIна.
Са варз хьана Шамилни Чакар, хвани галаз кIвализ къвез, минетиз, гъил къачу лугьуз. Вири алай чкадал Гьамзатазни кицIиз кьван гафар лагьана. Ада, чIехибурун вилик, метIерал ацукьна, мад анаша чIугвадач, Аминадик кядач, хизандиз къуллугъда лугьуз, кьинни кьуна. Эхир, бажанах ва вах хъуьтуьл хьана, маса чара авачир. Магьамаданни Шамилан саналди тир бизнесни тIач жедай, багърияр душманризни элкъведай…
Яраб пурар алукIуналди ламракай шив жеда жал? Пуд варзни алатнач, Гьамзата мад анаша ишлемиш хъувуна. Аминадиз ада хиве кьунач, “кими жемир” лагьана. Амма йикъар фирдавай гъуьлуьн гьерекатар гьа виликанбуруз элкъвезвай. И арада Аминадиз аялни хьана, руш. Кьведни Султаната чпиниз хутахна. Кьилди амукьай Гьамзатаз девран ачух хьана. “Дустарихъ” галаз йикъар-йифер акъудзавай… Вич-вичел алайла ам иран бубадин кIвализ фидай, Аминадиз, баладиз тавазвилер ийидай, кIвализ хтуникай ихтилат куддай.
— Амина гьеле зайифзама, ам викIегь хъхьурай, ахпа хкида чна ам,- лугьудай Султаната.
Гьа и югъни алукьна.
Амина аламат хьана амукьнавай. Гьамзатан къайгъударвилел, назиквилел, хуш рафтарвилел. Мегер ихьтин дегишвилерин себеб бицIек Хадижа тир жал? Дишегьлиди шадвалзавай, гьа са вахтунда рикIе кинни авай. Ам ягъалмиш хьанач. Са нянихъ Гьамзат хтана, “дустарни” галаз. Аминади суфра къурмишна, ахпа бицIекан къайгъу чIугуна. Мугьманар сакIани хъфизвачир. Абур авай кIваляй гьарайрин, манийрин ванер къвезвай. Экв ачух жедай кьиляй ванер-сесер квахьна. КIвализ атай Гьамзат акурла, дишегьлидин рикI аватна. Эйбежер са затI я ман, гьа малкамут! Инсандин акунар алай вагьши… Дишегьлидин бедендиз хар акъатна. Ам, жанавур акур къуьр хьиз, зурзана, агаж хьана.
ЯтIани ажугъдив, хъилев ацIай рикIи мез рахурна:
— Вуна кьин кьунай эхир?!
— Кьин? Кьин ви кьиле акьурай, илан! Гъуьл бегенмиш авачир ягьсуз! Кьин кьурди хьиз, зун адакай азадни хъхьайди я. — Гьамзат, вилерни экъисна, сусан винел фена:- Вуна, вакIан руш, зун кьин кьадай чкадал гъана ман? Вуна, цицIибдин гардан авай и вуна!
Гьамзат, дилиди хьиз, хъуьрена. Ахпа ада Аминадин туьтер кьуна, хкажна ва ам чилел гадарна. Ахпа чIарар кьуна кIвалин чиле къекъуьрна. ЦIун кIвализ тухвана, хкажна стулдал ацукьарна ва чиниз сад чуькьвена. Нерай гьасятда иви хъичена. КантI къачуна туьтуьхдал эцигна: — ВакIан руш, мад вун арза ийиз куьниз хъфейтIа, и шуькIуь гардан и чукIулди галудда. Ви кьамац дахдин эхирни гьам жеда. Ван хьанани ваз, иблис?!
Аялдин шедай ван акъатна. ЧукIул эхцигна, кичIевиляй нефес кьуранвай папан хъуькъвез лапIаш вегьена: — Вач, вач жуван шенпIидин патав, кисара ам.
Катна аялдин патав хъфей кесиб вични шехьиз эгечIна. Ада вири бедендалди гьиссна хьи, и алчах, халадин жунгав рикIиз чими хъжедач, я адахъ галаз уьмуьрни кьиле фидач. Гьа са вахтунда вагьшиди дахдиз, дидедиз къаст авунихъайни къурху акатна. Аялни ксуриз, ам вични ахварал фена. Экуьнахъ кьил тIаз ахварай аватна. Залдиз фейила, хух ацалтна дивандал яргъи хьанвай гъуьл акуна. “Кемеш, душман” лагьана, аялдин патав хъфена.
Нисинихъ хьиз Гьамзат къарагъна. Са затIни тавурди хьиз, рахаз эгечIна. Амма Аминади кисна суфрадал недай шейэр эцигна. Гьа и, муькуь юкъузни гъуьл кIваляй юзанач. Пуд лагьай йикъан экуьнахъ фейи Гьамзат квахьна. Ам, рикIел акьалтайла, “зун — крепостдиз” лагьана, хуьруьз вичин дахдинбурун патав хъфидайди тир. Шамила, дугъриданни, къеле хьтин кIвалер эцигнавай. Аминади фикирна, гъуьл хуьруьз хъфенва. Ам авачирдакай, кьур кьинни рикIелай алуднавайдакай, ам дили жезвайдакай Аминади дидедиз телефондай хабарна. Адани руш секинарна: “Вун архайин хьухь, чна са серенжем кьабулда а къанчанахдиз”.
Гьайиф хьи, ахгакьнач. Гьамзат кIвализ хтай йиф мусибатдиндаз элкъвена: вагьшиди ксанвай паб тукIуна…
— Итимри заз зи бала къалур хъувунач, чан вах, — шел кьаз тежез рикIел хкизвай алатай зулуматдин вакъиа Султаната. — Зи цуьк, малаик хеб хьиз тукIуна жаллатIди, хеб хьиз! Вахан хци чаз экуь дуьнья чIулаварна. Эхиз тежедай дерт туна рикIе. Идал бес тахьана, гъуьлуьни зун тахсирлу авуна, руш вахан угърашдиз гана лугьуз. Гьар са уламда ада зи чинар кузвай, гьар са югъ мичIи ийизвай. Залай эхиз ахлакьнач, ширин вах. Са шумуд гьафте зун гьа и фикирдик кваз хьана. Вучзава уьмуьрдикай, кIани балани амачир, лугьуз. Эхир, къе гьуьлуьз чан къурбанд ийиз кIан хьана. Ви итимди заз манийвална…
— Ваъ, вах, ам ви рекьел шукур хьайи Аллагьди акъудна. Адаз са тахсирни квачир вун кьабулиз кIан хьанач, — лагьана хъуьтуьлдиз Суваржата. — Уьмуьрда чалай аслу тушир ва чаз тийижир крар гзаф ава, чан вах. Гьавиляй кьисметдиз муьтIуьгъ хьана кIанда.
— Айдабег, — эверна ада, — инал ша, ма и нумра, Султанатан юлдашдиз зенг ая, ам месэладин гъавурда тур, чинал атурай. Султанат вах, рушан бала гьинва?
— Ам вахан кIвале ава. Гъуьлуь “а угърашдилай аладнавайди чаз герек туш” лагьана.
— Таб я, зи вах, таб я! Вахчу, вахчу аял! Ам ви рушан рикIин кIус я эхир. Адакай квез мичIи кIвализ, куь рикIериз чим, экв гудай чирагъ, зуьгьре гъед жеда. Ада куьн экуь дуьньядал ахкъудда, дердерив ацIанвай бархунар авадарда. Уьмуьр ширинар хъийида…
— Яраб?
— Эхь, эхь, анжах шаклу жемир.
— Ви сес Аллагьдиз ван хьурай, я Аллагь.
Нариман Ибрагьимов
Лезги газет
Добавить комментарий