Перейти к основному содержанию

Шаир ва педагог

Абдул Муталибов

Лезги эдебиятда вичин лайихлу гел тур шаир ва педагог Абдул Муталибован 110 йис тамам жезва.
Гьайиф хьи, вич чи девирда яшамиш хьайи шаир ятIани, адан биографияда ам хайи я варз, я число къалурнавач. Мукьва-кьилийризни ам анжах 1906-йисуз Докъузпара райондин Макьарин хуьре кесиб лежбердин хизанда дидедиз хьайиди яз чизва.
Килфетдиз рузи къазанмишун патал гагь Къубада агъайрин гъилик бичинчивал ийиз, гагь Азербайжандин хуьрера девлетлуйрин малар хуьз хьайи бубадин гуьгъуьна аваз къекъвез, адан аял йисар акъатна.
Амма гележегдин шаирдиз лап муракаб уьмуьр, адан важиблу тарсар чир хьана. Гьеле аялзамаз бубади ам ашукьрин ирсиниз мукьва авуна, са тIимил вахтундилай зигьин авай жаванди вичин чIаларни теснифиз башламишна.
Советрин девирда адан яратмишунрин булахдал чан атана, чи эдебиятдин суфрадални шаирдин къелемдикай хкатай цIудралди лап хъсан шиирар, манияр, поэмаяр атана. Адан сифте эсерар гьеле алатай асирдин 30-йисара чапдай акъатна. Ватандин ЧIехи дяведин йисара лагьайтIа, яшлу несилдин шаирар тир Хуьруьг Тагьирахъ, Нуредин Шерифовахъ, Насруллагь Нуридихъ, Шагь-Эмир Мурадовахъ ва масабурухъ галаз санал Абдул Муталибовани акунани такIан вагьши душман дарбадагъ авун патал вичин илгьам генани ифирна, дагъвияр кьетIен кьегьалвилерал руьгьламишдай чIалар теснифна.
А девирда ада яратмишай “Элжекар” тIвар алай поэма, “Заз дидеди икI лагьана”, “Гитлеран шел”, “Красноармеецдин кьин”, “Берлиндиз немсерин офицерди кхьей кагъаз” ва маса шиирар лезгийрин рикI алай эсерриз элкъвена. Абурун метлеб гилани квахьнавач.
Дяведилай гуьгъуьнин йисара Абдул Муталибова цIийи девирдикай, чи баркаллу зегьметдин игитрикай, чи хуьрерикайни убайрикай кхьенвай эсерар, лирикадин назик манияр чи къенин ва къвезмай несилар патал надир ядигарар я.
Тарихдин тахсирлувал яни, тахьайтIа шаир вич датIана маса къайгъуйрин яцIа авайни, вичел чан аламаз адаз гайи хьтин еке тIварар, лайихлу наградаяр авач. Амма ада саки 50 йисан девирда анжах са чкадал — Дербентдин педучилищеда (гилан колледж) акьалтзавай несилриз дидед чIалан ва литературадин тарсар гайиди, чи саки вири мектебра алай аямда кIвалахзавай дидед чIалан ва сифтегьан классрин муаллимар адан ученикар, адавай чирвал ва тербия къачурбур тирди фикирда кьурла, чаз Абдул Муталибован кардин ва яратмишунрин важиблувал са кьадардин аннамишдай мумкинвал жезва.
Са бязи “акьуллу” ксари Абдул Муталибов писателрин Союздин член тушир лугьуз, адан эсерар чи поэзиядин антологийра тун тавунин теклифарни ганай. И кар гьакI авунни авуна. Амма адан эсерар чи учебникрани хрестоматийра, чи рикIерани мецера фадлай гьатнава!
Шаирди чун патал “Экуьн ярар”, “РикIин гафар”, “Ватандин къуллугъда”, “Ватан”, “Гьим хъсан я?” ва маса ктабар тунва. Мегер им гьакI цIар яна физ жедай ирс яни? Ада лезги поэзиядин тамам девир: дяведилай гуьгъуьнин йисарин чкIанвай майишат арадал хкунин, цIийи рекьер, муькъвер эцигунин, цIийивилихъ умудлу яз гьерекат авунин девир арадал гъанва. Адавай гзаф шаирри тежриба ва чирвал къачурдал шак алач. Иллаки сатирадинни лирикадин эсерар яратмишунин карда.
Адан чIалар гьакьван сеслу ва везинлу я, кIелиз ва рикIел хуьзни регьят я. Гьавиляй абурукай гзафбур халкьдин рикI алай манийризни элкъвенва! “КIварчагърин дере”, “Бике”, “Зилфи”, “Вучда вуна”, “Зи рикI перишан жедачни,” ва маса манияр рикIел хкун бес я.
Къе чаз шаирдин гьакъиндай адан дустарин ва ученикрин фикирар ва вичин эсеррикайни чап ийиз кIанзава.
* * *
— Шаирдихъ галаз зи садни кьве суьгьбет хьайиди туш. Ам заз фадлай чизвай кас я. Гьеле 1950-йисан гатуз Махачкъалада кьиле фейи жегьил шаиррин совещанидал чун таниш хьанай. Совещанидилай гуьгъуьниз шегьердин челегардай заводда рабочийрихъ галаз, кьиле Абдул Муталибовни Назир Агьмедов аваз, са десте жегьил шаирар гуьруьшмиш хьанай. Гьанал за зи шиирарни кIелна, гуьгъуьнлай санал чи шикилни янай. Дербентдин педучилищеда кIелдайлани Абдул Муталибов зи муаллимни хьайиди я. Гьа чIавуз чи араяр бегьем ачух хьанай. Чи рахунар, суьгьбетар гзаф жедай.
Гьа чIавуз заз якъин хьайивал, амни, зун хьиз, хуьруьн Советдин секретарвилелай башламишна, къуллугърик акатай кас тир.
Адан гьа жегьил чIаван уьмуьрни регьятди хьанач. Яшариз акъатайлани, адаз уьмуьрдин рекьер гегьеншбур, цIалцIамбур гьатнач. ХъутIаларни ацалтна. Районда авайла, ам заз са шумудра мугьман хьайиди я. Къияс Межидовани ада санал заз чпин уьмуьрдин рекьерикай, четин вядейрикай суьгьбетар ийидай. Къияс дайидиз хьиз, Абдул Муталибовазни сагъсузвили тади тIимил ганач.
Залум азарри абурун хейлин мурадар амукьарна, чи фикирра туна.
Абдул Муталибов хьтин, къенин несилриз чешне хьайи, чаз вичин руьгьдин акьалтI тийир девлетар тунвай шаирдин-муаллимдин фикирар гьакъикъатдин крариз элкъуьрун ам кIани гьар садан буржи я. Адан къамат садрани вилерикай хкат тийидайвал, чIалари даим чи япарани рикIера вандайвал авун чи, яни алай аямдин несилрин, хиве гьатзава…
(“Лезги газетдин” 1996-йисан 4-августдин нумрадай)
* * *
— Абдул Муталибов халис шаир хьиз Ватандин дяведин йисара машгьур хьана. Немсерин чапхунчийрин чIуру къастар ачухарзавай, Советрин аскеррик руьгь кутазвай, фронтдиз куьмек гузвайбур гьевеслу ийизвай ялавлу чIалар лезги хуьрера, цIайлапандин хьелер хьиз, чкIана, абур инсанрин рикIера гьахьна: “Дидедин тапшуругъ”, “Заз дидеди икI лагьана”, “Эверзава заз”,
“Элжекар…” Иллаки “Элжекар”…
“Элжекар” сюжет авай шиир я, адаз гъвечIи поэма лагьайтIани жеда. Ам гзаф инсанриз хуралай чир хьанвай, клубрин сегьнейрилай кIелзавай: фронтдиз куьмекар гузвай гьар са инсандин мурад вичи ракъурзавай савкьатар багърийрив агакьун тир… Гьавиляй вишералди, агъзурралди элжекрин, гуьлуьтрин къене гьар сада вичин тIвар, адрес кхьенвай чарар твазвай.
Умуд кваз, гъуьлелай, стхадилай, хцелай… жавабар гуьзлемишзавай… И вири умударни, гуьзлемишунарни, шадвилин ва пашманвилин накъварни Абдул Муталибован “Элжекар” эсердихъ галаз алакъалу тир.
Кьакьан буйдин, ацIай якIарин, Шагь дагъдин раган пад хьтин итим камаллу суьгьбетчини, гаф атай чкадал элкъуьр тийидай зарафатчини тир. Ада сатирадин хъуьруьн квай эсерар теснифун дуьшуьшдин кар туш. Абдул Муталибова кхьенвай сатирадин шиирар, къаравилияр ва гьикаяяр кIелзавайбурун рикIелай алат тийидай кьисайриз элкъвенва. ИкI “Чан жуван багъ, чан жуван сал”, “КIвалив угъри эгечIдач”, “Вун икьван геж куьз хтана?” ва маса эсеррикай мисаларни къемедаяр хьанва.
А.Муталибован Мелик буба лезги халкьдин рикI алай игитрин: Малла Насрединан, Квасадин, Касбубадин ва маса ксарин жергедик акатзава, абурулай тафаватлу яз, ам чи девирдин инсан я, Мелик бубадин къаравилиярни чи девирдиз талукь я.
(“Лезги газетдин” 1991-йисан 29-октябрдин нумрадай)
* * *
Йисар, девирар физ алатда, амма Абдул Муталибов хьтин шаирдин ирс квахьдач. Ада вичикай лагьанва:
Эмина чаз кутур багъда
ГъвечIи тарцин дувул я зун.
Зи уьмуьрда гьич садазни
Писвал тавур Абдул я зун…
Ингье, вучиз адан тIвар лезги халкь амай кьван рикIел, мецел аламукьдатIа. Эмина кутур багъ эбеди сагъ амукьдайди я.

Мердали  Жалилов
"Лезги газет"

Рубрика

Добавить комментарий

Ограниченный HTML

  • Допустимые HTML-теги: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Строки и абзацы переносятся автоматически.