Едег (гьикая)

Абас хизанни галаз Дербентда яшамиш жезвай. Хуьревай диде-бубадал кьил чIугваз,мукьвал-мукьвал хъфиз, хтун адаз адет хьанвай. Къе, бубадин хайи юкъуз, хъфин тавуна жедайни... Гурлу межлис алудна, Абас пакамахъ, пабни кьве аял вахчуна, рекьиз экъечIна...
Макьаринни ДаркIушрин арада машиндин гьерекат яваш хьана. Абаса гьикьван газдал кIвач илиснатIани, машиндин гьерекат
артух хьанач. Эхир ам акъваз хьана. Физвайбуруз манийвал тахьун патал Абаса машин рекьин къерехдиз акъудна. Вичиз машиндикай акьван чирвал авачиртIани, адет хьанвайвал, ада капот хкажна, машиндин къеневай “ратар” гъилелай авуна, чархара кьве кьуьл эцяна, ацукьна, руль инихъ-анихъ
авуна, мад машиндиз худ ягъиз алахъна.
Хьанач. Абас мад къецел экъечIна.
- Вуч хьана, мад машин чIур хьанвани? -
Перини машиндай эвичIна.
-Чидач. Им садрани физвай рекье худ хкатна акъваз хьайиди туш. Бензин ава, ягъ ава, чархара ялни ава, мад и ракьун балкIандиз вуч кIанзаватIа, зи кьил акъатзавач...
Гьа и арада абурун патав рекьяй физвай са машин акъваз хьана.
- Вуч хьана, Абас стха, вун, капотарни хкажна, акъваз хьанва хьи? Ваз вуч куьмек герек я? - хабар кьуна машиндай экъечIайда.
- Чидач, Къурбан стха, гьич завай хабарни кьун тавуна, вич-вичиз акъваз хьанва. Я зи кьилни акъатзавач, я зи къаридинни, - Абасаз вичин патав атайди чир хьана.
- Вуна мотордал фенвай муфтулрик гъил кянани?
- Эхь, кяна.
- Чархуна кьуьл эцянани?
- Эцяна.
- Машиндин руль инихъ-анихъ элкъуьрнани?
- Элкъуьрна. Кьунач цIай.
- Вунни гьа зун хьтин устIар я лагь ман, - танишри гъилер яна. - Ша чна рум гун, белки, худ хкьада... За машин вилик хкида, жува
едегдин цIил гьазура, - лагьана, Къурбан вичин машин хкиз фена. Абасав едег гвачир. Къурбанавайни жагъанач. Рекьяй физвай машинриз гъил хкажиз башламишна. Гьатнач садавайни едег.
- Патарив кIвал-затI кьванни гвач, фена
са гилигдай затI къачудайвал, - лагьана, Абаса ина-ана вил экъуьрна. Са кьве виш метрдин яргъа хьиз кьакьан къванцин паруда тунвай кархана аквазвай.
- Зун атIанай са гьулдандин сим кьванни гьатдатIа килигда, - лагьана, Абас гьа патахъ катна...
- Ина ахьтин, машин галкIурна ялдай симер, цIилер авач, - кагьулдиз жаваб гана заводдин къаравулди. Абас, пата-къерехда вил экъуьриз-экъуьриз, парудин кIан кьуна фена.
АтIа кьилиз агакьайла, чуьлда цIилинал кутIуннавай кал акуна, Абас акъваз хьана. Калин гардандавай цIил вижеваз яргъи тир.
- Я чан гьайван, вун и епина тунвай иеси
гьинва? Вун кутIун тавуртIа, адаз катиз кичIезвани? И хъсан векь авай чкада ваз икьван яргъи, икьван тIвалар алай цIил вуч герек я?
Са тIимил за куьруь авуртIа, ви иесидиз хъел къведа жал? - лагьана, Абас кьуд патаз тамашна. Аквадай касни авачир...
- Вуна, чан гьайван, иесидиз мад хкведайла за цIил чкадал эхцигда лагь, - Абаса хак алай чкадилай цIилинин кьатI галудна.
Калин гарданда амайди хкана хкунал кутIун хъувуна, вичи машиндин патав гьерекатна.
- Ваз вижевай цIил гьатна хьи, нивай жагъана? - Къурбан аламат хьана.
- За атIа чуьлдавай калихъ галаз киридин икьрар кутIунна.
- Вуч кал? Вуч икьрар? Вуна чарадан калин гардандавай цIил акъуднани? Яда, ам гьикI жедай кIвалах я?
- Адан гардандавай цIил гзаф яргъи тир.
ЧIехи пай за гьадаз туна. Са гьафтедилай за цIил хкана гьа авайвал кутIун хъийида.
Абаса цIилинин са кьил Къурбанав вугана, муькуь кьил вичин машиндин вилик квай гьалкъадихъ вегьена. Гзаф рекьиз ялна, машинди худ кьунач. Хъфидай рекье цIил са
шумуд сеферда кьатI жез, акъвазариз, кутIун хъийиз, абур Дербентдиз агакьна.
Са гьафтедилай Абас хуьруьз хъфидайвал хьана. Фейи сеферда машин чIур хьайи чкадал агакьайла, адаз яргъай къацу чIурал векь незвай кал акуна.
- ЦIил! ЦIил рикIелай алатна! Калин вилик таб акъатна! - гьарайна Абаса.
- Вуч цIил, я итим? - зегьле фена къвалав гвай папан.
- Фейи сеферда за калин гардандай едег патал къачур цIил рикIелай алатна, - мет гатана Абаса.
- КьатI-кьатI хьана, тIвалар яна ктIанвай цIил квез герек къвезмай? За ам зирзибилрихъ галаз гадарна, - лагьана Периди.
- Гьелбетда, адакай затIни жезмайди тушир. Амма за, ам акурла рикIел хкведайвал, вил акьадай чкадал эцигнавайди тир. ЦIийиди къачун патал.
- Мад сеферда хкведайла къачуна хкваш, - папа Абас секинарна.
...Мад гьафте алатна. Са йифиз са вуч ятIани лугьуз гьарайзавай Абас папа ахварай авудна.
- Вуч хьана, яда? Ваз чIуру ахварар акунани? Вуч хьана?
Абаса вилер ахъайна. Ам кичI кваз, кьве гъиливни чин кIевна, агаж хьанвай. Вилик квайди вичин паб тирди кьатIайла, ам, гъилер агъузна, ухьт аладарна, буш хьана.
- Ваъ, икI жедач, къари. Пака гьяд югъни я, чна диде-бубадални са кьил чIугвада.
Хъфидайла цIилни къачуна хутахна кIанда.
Кал заз гила ахварайни аквазва...
Пакамаз чин-гъил чуьхвена, фу-затI тIуьрдалай кьулухъ Абас, вичин хизанни къачуна, хуьруьз рекье гьатна. Шегьердай экъечIдайла, ада базардай са къад метр цIил къачуна, машиндиз вегьена.
- Са геренда куьне лезги авазриз яб це, хизанар, - лагьана, рекьин къерехда машин акъвазарна, магнитофондин сес са жизви хкажна, Абас, цIилни къачуна, яргъай аквазвай калин патав фена. Кал, гьа виликдай хьиз, гьа тIвалар янавай цIилинин кьатIунал кутIунна, чIура амай. Анжах хак са шумуд метрдин
маса патахъ хутахнавай.
- Вуна багъишламиша, чан гьайван, зун са тIимил геж хьана. Ви иесидиз хъел татурай, за киридин гьакъи яз ваз цIийи цIил хканва, - лагьана, Абасаз калин гардандай куьгьне цIил акъудна, цIийиди тваз кIан хьана. Кали, гьар патахъ катиз, вичихъ гатIуниз тазвач.
- Я чан гьайван, за вак кязавач. Зун ви гарданда цIил кутIунна хъфизвайди я. Ваз кичIе жемир, - Абас гьайвандихъ галаз хъуьтуьлдиз рахана. Сифте гьайвандин гарданда цIийи цIил кутIунна, ахпа куьгьнеди акъудна, цIийи цIилинин муькуь кьил хкунал кутIуниз физ кIан хьана. Кал садлагьана кхунна, Абасан гъиляй цIилни акъудна, катна. Абас цIил кьун патал адан гуьгъуьниз фена. Гьа и арада, гьинай акъатнатIани чир хьанач, чIуран юкьвал, гъиле лопатка аваз, мягькем буйдин
са итим пайда хьана.
- Яда, гьей! Вуна зи кал гьиниз тухузвайди я? - лагьана гьарайна, ам Абасал тепилмиш хьана.
- За, за ам вичин чкадал к…к…кухтIунзавайди я, стха, - гуьзетнавачир суалдин ван хьайи Абас галкIиз башламишна. Кални, иесидин ван чир хьайиди хьиз, са шумуд кам къачуна, кьил хкажна акъвазна.
- Вун за кутIундай чкадал кутIунда, малар чуьнуьхзавай угъри! - лагьана, атайда гъилевай лопаткадив Абасан кьам яна. Кар икI чIуру патахъ элкъведайди Абаса гуьзлемишнавачир. Ам вич-вичелай фена, ярх хьана.
Атанвайда, лопатка гадарна, вилик квай калин гардандай акъуднавай цIил къачуна, ярх хьанвай Абасал алчударна, ахпа кIевиз гьарайиз башламишна: - Я жемятар, за угъри кьунва! Милицайриз эвера! Куьмек це, куьмек це!..
Абас вич-вичел хтайла, адан кьилихъ са шумуд кас жанлу, жегьил итимар акъвазнавай. Адаз къарагъиз кIан хьана. Хьанач, гъилерни кIвачер кутIуннавай.
- Я инсанар, зун угъри туш, зунни лезги я, - Абас са гужуналди рахана.
- Вун лезги туш, вун малар чуьнуьхзавай алчах я, угъри я, - лагьана, сада атана Абасан руфуна кьуьл эцяна. Им гьа Абас лопаткадив ягъайди тир.
- Я инсан, вун чIалахъ хьухь, атIа рекьин къерехда акъвазнавай машинда зи пабни аялар ацукьнава. Захъ агъазвачтIа, гьабурувай
хабар яхъ, зун вуч патал инал атанвайди ятIа.
- Абаса кьилин ишарадалди машин галай пад къалурна. Гьа и арада, итим геж хьана акурди, машиндай къецел экъечIай папаз итимдин кьилел атанвай гьадисадикай хабар хьана.
- Я Абас, ваз вуч хьана? Вун кали янани?
Вун вучиз кутIуннавайди я?..
- КъекъечI адан патавай, тахьайтIа чна вунни адахъ галаз кутIунда, - лопатка гвайди векъиз рахана.
- Куьн вужар ятIа, атIа милицайри чирда, - лагьана кIватI хьанвайбурукай сада. Гьа Абасан машин акъвазнавай чкадал атана акъвазай машиндай экъечIай пуд милица кIватI хьанвайбурун патав гьерекат кваз атана.
- Лагь кван вуч хьанватIа? Угъри чаз аквазва, малдин иеси вуж я? - хабар кьуна папка гвай милицади.
- Калин иеси зун я. За и чIурал кал кутIуннавайди тир. И угъриди ам зи цIилинай акъудна, вичин цIилина туна вилик кутуна гваз хъфизвай.
- Ам угъри туш, я стхаяр! Ада кализ гъанвай цIил дегишарзавайди тир, - вилераллай накъвар михьна гьарайна Периди.
- Кал куьди яни? - хабар кьуна милицади Перидивай.
- Ваъ, кал чиди туш. Чна адан гардандавай кьатI-кьатI хьанвай цIил дегишзавайди тир.
- Кал куьди туширла, квез адан гардандавай цIилиникай вуч дерди авай? - милицадиз хъел атана.
- Яда, Абас, вуна абуруз вучиз хьайивал лугьузвач? - Перидин накъвар куьтягь жезвачир.
- За вуч лугьуда, вири са пад хьана, заз гьич ябни гун тийизвайла... - Яда, вуна вун угъри туш лугьузва? Туширла, лагь кван, вуна, цIилни гваз атана, чарадан мал гьиниз тухузвайди тир? - папка гвай милицади хабар кьуна.
- За квез мад сеферда тикрарзава: зун угъри туш. Я зи хизанни угъривилин хесетар квайбур туш. Заз са декьикьада яб це, ахпа хутах куьне зун гьиниз кIантIани. Абас тавакъу ийидай тегьерда папка гвай милицадиз тамашна, ам са бубат регьим квайди хьиз акуна.
- Лагь, чна яб гузва, - лагьана милицади.
- Са кьве гьафтедин вилик атIа машинар акъвазнавай чкадал, хуьряй хкведайла, зи машин чIур хьана. Виринра къекъвена, заз
машин акална хутахдай едег жагъанач. Гьа вахтунда за и калин гардандавай яргъи цIил са вад-ругуд метр кьван куьруь авуна. Хкведайла, цIийиди хкида лагьана, жува-жуваз гаф ганай... Къе цIил хкана, калин гарданда туна, муькуь кьил хкунал кутIундайла, кал, тIветI акатайди хьиз, катна. Гьа и арада и лопатка гвайди атана акъатна. Ахпа зи рикIел вуч хьанатIа аламач...
- Дугъриданни, са кьве гьафтедин вилик кал хутахиз атайла, заз адан цIил куьруь хьана акунай. Гьа чIавалай зун, калел гуьзчивал тухуз, мукьвал-мукьвал къвез, килигзавай.
Къе и кас... - калин иесидин чинин рангар дегиш хьана.
Са шумуд декьикьада вири кисна, ахпа сифте садак, ахпа муькуьдак, эхирни виридак хъуьруьн акатна. Перидин накъвар гила шадвилинбуруз элкъвенвай. Лопатка вегьей
чкадай зуз язамайтIани, Абасан сивин кьилерни виниз хкаж хьанвай.
- Эгь, залумдин хва, залум! Вуна дугъри пIир хьтин инсандикай угъри ийизвай хьи! лагьана, сивел мили хъвер алаз, папка гвай милица, вичин кьве юлдашни вахчуна, машин галайвал хъфена.
- Вуна багъишламиш, стха. Валлагь, зазни икI хьана кIандачир. ТIар хьанатIа, гъил къачу. Зи тIвар Муса я. АтIа яргъай аквазвайди - зи кIвал. Ша, буюр, жуван хизанни галаз зи кIвализ мугьман хьухь, -лагьана, лопатка гвайда Абасал гъил яргъи авуна.
- Кали дана хайила, са истикан нек хъваз илифда, Муса,- лагьана Абаса адан гъил кьуна...
...Йисар алатна. Мугьмандиз Абас Мусадин кIвализ кьисмет хьанач. Ада цIийи машинни къачуна. Гьар хуьруьз хъфидайла, гьа машин чIур хьайи чкадал агакьайла,
адан кьил кал кутIуннавай чуьлдихъ элкъвезвай, вилерикай кал ва са шумуд тIвал янавай цIил - едег карагзавай...

Сардар АБИЛ
"Лезги газет"