Алатай асирдин 80-йиса- рилай гатIунна, уьлкве- да башламишай “перестройка” лугьудайдан лепедик кваз, хейлин цIийи тешкилатар арадал атана. Инал чи халкьарин милли гьерекатарни (“Садвал”, “Тенглик” ва маса), абуруз къуллугъзавай цIийи газетарни, кьилди ксарин чапханаярни кардик акатайди рикIел хкун кутугнава. Са патахъай, а завалдин йисара чIехи уьлкве, СССР хьтин зурба государство, адан экономика, халкьарин садвал, дуствал чкIурай мусибатар хьанатIани, муькуь патахъай, ада халкьар, иллаки чеб кьадардиз тIимил тирбур, уяхарайди, чпи-чеб хуьн патал абур девирдин басрухрин къаршидиз къарагъарайдини фикирдиз къвезва. Эхь, бязи писвилери, тIимил ва я гзаф лугьун тавуна, гагь-гагь хъсанвилерни арадал гъизвайди я. Винидихъ лагьанвай хьтин гьерекатар, тешкилатар, цIийи газетарни журналар, цIийи программаяр (телеканалра) арадал атун, санлай къачурла, обществоди демократиядин азадвилерихъ, цензурадин къаюмвилер алатунихъ къачунвай камар я. Лезги писателрин Союз арадал атунни, чи фикирдалди, яратмишдай интеллигенциядин векилри, санлай къачурла, чпин уяхвал, аслу туширвал, азадвал ва къаст къалурун патал виликди къачур кам яз гьисабиз жеда. Дагъустандин писателрин Союз кардик квачирни бес? - лугьунни мумкин я. Лезги писателарни а тешкилатда авачирни? Ахьтин чIехи (вири миллетрин векилрин) Союз аваз, кьилди са миллетдин тешкилат гьакьван герек жезвайни?.. Суалар мад хьун мумкин я. Амма чи халкьдин кьадар-кьисмет, амайбурув гекъигайла, четин шартIара гьатнавай, гилани гьакI я. Чи лап чIехи пай лезгияр гила къунши государство хьанвай Азербайжан Республикада яшамиш жезва. СНГ-дин саки вири уьлквейрани, Россиядин жуьреба-жуьре пипIерани лезгияр гзаф чкIанва. Яратмишдай къуватарни виринра ава. Амма абурун арада алакъа авачир. Ахьтин шартIара гьа къуватар хуьн, чIал ва адан девлетар хуьн, чи милли культура ва литература виликди тухун, ибурун нетижа яз, чна чун халкь, миллет яз гьисс авун, дуьньядин майданда чун лезгияр яз амукьун патал гзаф крарик кьил кутуна кIанзавай. Чахъ авай са (государстводи къаюмвалзавай) “Лезги газетдал” алава яз мад ва мад цIийи газетар, журналар акъудна кIанзавай: Бакуда, Москвада, Тюменда, масанрани… Са хейлин газетар а чIавуз акъатни авуна: “Садвал”, “Шарвили”, “Чубарук”, “Лезгистандин хабарар”, “Самур”, “Лезгистан” (журнал) ва маса тIварар алаз. Куьрелди, милли чIал, меденият, эдебият хуьнин, виликди тухунин крарик акьван чIавалди такур хьтин гьерекат акатна. Им, гьелбетда, лезги писателрин цIийи тешкилатдин кьилин агалкьунрикай сад хьайидал шак алач. Вирибурун сад тир Союзда аваз, ихьтин крариз къуват гуз жедачир. Маса хъсанвал - им чи саки вири районра, чIехи шегьеррани ЛПС-дин (Лезги писателрин Союздин) отделенияр (кIватIалар) арадал атунихъ галаз алакъалу я. Чаз гьи районда, хуьре, шегьерда гьихьтин яратмишдай къуватар аватIа чир хьанва. ЛПС вич арадал атай 1990-йисалай инихъ Ахцегьа, Мегьарамдхуьре, Докъузпарада, Дербентда, Кьасумхуьрел, Махачкъалада, Бакуда, Москвада, Харьковда (Украина), маса чкайрани датIана кардик квай яратмишдай ксарин (писателрин, публицистрин, искусстводин деятелрин) кIватIалар (отделенияр) арадал атана. Абуру неинки лезги литература ва искусство, чIал ва адетар пропаганда ийизва, яратмишзавай ксариз чпин затIар майдандиз акъудиз, лезгийрин адетар, суварар, ацукьун-къарагъунин къайдаяр хуьз куьмекар гузва, ахьтин хейлин мярекатар тешкилзава. Бес чIехи Союзди вучзава? - суал къвезва. Гьелбетда, адахъ вичин лап важиблу везифаяр гзаф ава. Абурукай чун инал рахазвач. ЦIийи милли тешкилатри, гьа жергедай яз ЛПС-дини, чIехи Союздиз са манийвални ийизвач, артухлама хейлин месэлаяр, месела, писателрин юбилеяр тухунин, ктабар акъудунин ва абур презентация авунин хейлин крар чпин хивез къачузва. Лезги писателрин Союзди вич арадал атайдалай инихъ чи милли яратмишдайбурун саки вирибурун сиягь кьуна, абурун гьакъиндай гьакьван къиметлу справочник (ктаб) акъудна (2001-йис). Автор - Гь.Къурбан, ЛПС-дин правленидин сад лагьай председатель, илимрин доктор, профессор. Лап гзаф авторрин, иллаки чеб чIехи Союздин членар туширбурун яратмишунар кIватI хъийиз, чапдай акъудиз, абурун юбилеяр тешкилиз ва маса крариз рекьер ачухиз хьана. Гьа и мукьвара чапдай акъудай Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран эсеррин 2 томдикай ибарат ктаб кIелдайбурув агакьарунни гьа ихьтин крарикай сад я. ЛПС-ди са хейлин авторрин юбилеяр тухуз куьмекна (Шихнесир Къафланован, Жамидинан, Абдулбари Магьмудован, Алуван Шагьэмировадин, Кьасум Фаталиеван, Мегьамед-Агъадин, Назир Мирзоеван ва масабурун). Кьасумхуьрел “Куьредин ярар” тешкилатди (Культурадин центради) и жигьетдай гекъигун авачир еке кIвалах тухузва. Вири и мисалри ЛПС арадал гъунихъ хъсан метлеб хьайидакай лугьузва. Гьелбетда, гьар са тешкилат хьиз, ЛПС-ни регьятдиз арадал атайди туш. Адан членар санал кIватIиз, учредительный съезд эвер гуз, Союздин устав ва программа туькIуьриз хейлин вахтар фейиди я, харжиярни акъатна. Союздиз сифте яз “Садвал” гьерекатди, ахпа чи халкьдин илимдинни культурадин деятелрин Ассоциацияди къаюмвал авуна. Яни ам гьа тешкилатрин са пай яз хьана. 2011-йисалай ЛПС вичихъ вичин руьгь, къенепатан къурулуш, печать, вичин ихтиярар авай тешкилат яз РД-дин юстициядин министерстводи регистрация авунва. Им чи медениятдинни эдебиятдин тарихда кьетIен вакъиа я. Чахъ Союз авани, авачни лугьудай, адан гьахълувилел шак гъидай хьтин суалар мад амач. И вири месэлайриз талукьарна, и мукьвара “Мавел” чапханада ЛПС-дин тарихдиз, ам арадал атунин 20 йисаз талукь ва адан вири ихтиярар раиж ийизвай документар, делилар авай справочникни акъуднава. Ам гьазурайди, сифте гаф кхьейди ЛПС-дин правленидин гилан председатель, шаир Максим Алимов я. Имни чи яратмишзавай вири векилар патал лап хъсан савкьат ва ядигар хьанва.
Мердали Жалилов
ЛЕЗГИ ГАЗЕТ
Добавить комментарий