Чи гафар

КIи
«КIидиз» чи чIала тIачин гъуьрни лугьуда. Ихьтин гъуьр авун паталди къуьл чуьхвена, са кьадар вахтунда ам экъечIдай шартIар арадал гъана, ахпа кьурурна регъведай. ЭкъечIдайла къуьлуьн тварцел пайда жедай кьелечI лацузмай цIирериз «кIи» лугьуда. Лезги чIала авай тIварар-ибараяр «кIид фу», «кIид гъуьр» гьа и гафунин дибдикай хьанва.
Мулах
Лезги чIала и гафуникай кьве манада менфят къачузва: а) куьнуьдин рекъер; б) цIурур тавур мум.

Профессор Р.Гьайдарован фикирдалди, и гафунин дувулдихъ «чIиж» лугьудай манани авайди тир. А манада и дувулдикай «мулдин» гафуна менфят къачунва: «мулдин цуьк», яни «чIижрен цуьк». Алимди къейд авурвал, цуьквериз ихьтин тIварар гун чи чIала адетдин кар я: «шутIра цуьк», «ламра цуьк», «варвард цуьк», «атра цуьк», «махпурд цуьк», «алгъанд цуьк» ва мсб.
Къейд авун лазим я хьи, «варвар» гафунин асул манани «чIиж» я. Бязи нугъатра, месела, КIири нугъатда «варвар» чубарук хьтин, гатун юкьвара цавун аршда къугъвадай ничхирдиз лугьузва. А ничхир лезгийри чIижерин душман яз гьисабзава. «Варв» гафунихъ агъул чIала «чIиж» лугьудай мана ава.
Маркъу
И гафунихъ «гатун яйлах» хьтин мана ава. Амма гьар гьихьтин яйлахдиз хьайитIани «маркъу» лугьудач. «Маркъу» адет яз, хуьрелай вине авай, гатуз мал-къара хуьн патал къулай шартIар (там, векь, яд) авай яйлахдиз лугьуда. Бязи хуьрера дагълух чкайра авай къалин тамузни «маркъу» лугьуда.
ЧIанакI
Чи чIала «чIанакI» гъвечIи, усал, векь ядалди шуькуь хьанвай, адетдин къайдада векь яз тежезмай дергесдиз лугьуда. Профессор Р.Гьайдарован фикирдалди, «им асулдай дергесдин умуми ва халис тIвар тир, гуьгъуьнлай цIийи жуьредин гьяркьуь ва жаллу дергесар акъатайла, а гафуни дергесдин усал жуьре ва я ишлемишна гуьтIуь хьанвай дергес къалурна.»

"Самурдин мектеб"
"Самур" газет