Бубадин хва

Шаир Кьилегь Къудратан чIехи хва Рейсамни гъуцари пай ганвайбурукай тир...
Зи дуст Эйваз Марвара Кьилегь Къудратан "Хкягъай эсерар" улубдиз кхьенвай рикIел хкунра ихьтин гафар лагьанва:
...Ашкъидикай мектеб тир,
 Къудрат халуд ким...
Лагьана кIанда хьи, шаир Къудратан кимел тек са ашкъидикай, Ватандикай, жемиятда гьалтзавай усалвилерикай ваъ, гьакIни веледрикай, абурун тербиядикай гегьенш ихтилат физва:
 Чан хва, бубад гайи тербет,
 Ваз кIвачерик таз кIан жемир.
 Гьич чарадан гъилин зегьмет,
 Ви жибинда тваз кIан жемир...
                            ("Хциз тербет")

Къудрат бубадини Жавагьир дидеди ирид велед хвена жемиятдин арадиз акъудна. Амани  лугьун хьи, абурун веледар гъуцари пай ганвайбурукай тир. Чи къенин ихтилат шаирдин чIехи хва Рейсамакай я.
Зи тай-туьш тир Рейсама саки цIувад йисуз захъ галаз санал Хачмаз райондавай 97 нумрадин кеспийрин мектебда кIвалахнай.  Уьмуьрдин эхирдал кьван Худат шегьерда яшамиш хьайи и кас са шумуд йис вилик рягьметдиз фена. Ам Кьилегьрин сурара, бубадин кьилив кучуднава. Аллагьди кьведазни рягьмет авурай!
Кьилегь Къудратан улуб гьазурдайла, зи гъиле Рейсаман кьелечI са дафтар гьатна. Ина адан жегьил чIаварилай туькIуьрнавай 19 шиир кхьенвай.
    Заз бубади лугьудай:
   Накъкъал жемир, чан бала.
   Демекдай верч чуьнуьхдай
   Чакъал жемир,чан бала.
             ("Заз бубади лугьудай")
Чаз и кьуд цIарцIяй асул лезги бубади вичин веледриз ганвай тербия аквазва. Гьа тербиядал чIехи хьайи Рейсама вичин уьмуьр саядаказ кьиле тухвана, бубадин гафар садрани рикIелай алуднач.
Ислягьвал кIани Рейсам стхади килиг вуч кхьенватIа:
   Ният чIуру душманар,
  Чи чилерал татурай!
  И дуьнядал туп-тфенг,
  Яру цIаяр тахьурай.
                  ("Чаз такурай")
И темадай маса шиирда ихьтин фикир фенва:
  Балад къадир авачирдаз,
  Гьич вичин хизан жедани?
  Япар яргъи рехи ламраз
  Лагь вуна, Ватан жедани?
                            ("Рейган")
Гьахъ гафар я! РикIивайни, вичихъ паб-аял авачир касдиз масадан къадир садрани жедай туш!
Гьар са кцIарвидиз хьиз, Рейсамазни КцIарин акунар, тIебиатдин иервал,  инсанрин къилихар пара хуш я, гьавиляй хайи чкайрин тарифзава:
  Гатуз серин булахар-ваз:
  “Къайи булах” кьилихъ галаз,                  
  Зун Ватандиз юлдашар гваз                      
  Къверла, уьзуьагъ я КцIар,
  Къунши ви, Шагьдагъ я КцIар!
                                      ("КцIар")
Зи рагьметдавай дустуниз хайи диде-бубадин хатур пара кIандай. Зун и кардин шагьид хьанай. Аку, Рейсама са цIарцIин шиирда бубадиз авай кIанивал гьикI къалурнаватIа:
    КъанницIуд  йис заз тийижир
   йисар ава бубадиз зи...               
Вич бубадилай 30 йисан гъвечIи я, яни Рейсам дуьнядал атайла, Къудрат  халу  агакьнавай кас тир.
Зи дуст хъуьруьнрал рикI алай, зарафатар гзаф кIандай кас тир. Гьавиляй я жеди, адан шииррин чIехи пай сатирадинбур я.
   Акахьай мал авай, еке
   Склад куьлег гьатна гъиле,
   Алвер ийиз хъсан я зун.
   Чан тижарет, ви чорткадиз
   Хизанни кваз къурбан я зун...
                    ("Къурбан я зун")
Куьне кьатIайвал, зи дустуни савдагарвал вине кьазвай касдин мецелай монологдиз ухшар шиир кхьенва, девлетдин малдал алверзавайбур кIевелай негьнава!
    Я руш, вуна суфатдиз
   Килигнани гуьзгуьдай?
   Акъатдай туш, лугьуда,
   Ихьтин кIвалах лезгидай!
-авторди вичин мягьтелвал къалурзава. И шиирда ада "дамахарзавай", вич кIвечIи гьалдал гъизвай "мудни рушар" ягьанатIрал вегьизва, абуруз дуьз рекьел хтун теклифзава.
Автордин къелемдиз  сад-кьве гагафни (басняни) хас я. Ингье, абурукай сад:
   МуркIад кIусни яру цIукI
   Кьвед са-садав агатна.        
   ТIуб юзурна са-садаз,     
   Кьведахъни хъел акатна.
                                                                   
   Яру цIукIди чимивал
   МуркIадиз фад къалурна:
   Мурк цIрана, вичин яд
   ЦукIун кIаник ракъурна...
                   ("Муркни цIукI")
Рейсаман тукIуьрунриз гъилелди шикил чIугун, кванцел гишир атIун...хас  тир.Гьайиф хьи, адан и рекьяй туькIуьрунрикай чи гъиле затIни амач. Абур вири ярар-дустариз пешкешнава.
Играми кIелчияр! Квевай чи тIалабун я: нин гъиле-кIвале Рейсам Велиханова къванцел атIанвай гиширар, шикилар, кистинал чIугунвай затIар аматIа, чаз хабар це! Чна квез и кьиляй сагърай лугьузва.       

           Рейсам ВЕЛИХАНОВ

    Хъсан я

  Мехъер кIвалел зуьрнедин ван,
  Межлисд чIехид Сад хъсан я.   
  Мехъер ийиз кIанзаватIа,
  Жезамай кьван гад хъсан я.

  КIвалин вилик кьуд пад мангал,
  Шишер чIехид къвазна кIвачал,
  -Мугьманар, куьн экъечI къавал!-    
  Лугьудай кас шад хъсан я.
 
  Ашпазд гъиле кавча-кефкир,
  Хуьрек тагай касни тамир.
  Бес тахьайтIа шурва эхир,
  Ваз кьве къажгъан мад хъсан я.

  Чаяр чIехид къвазна кьилел,
  Лацу дасмал алаз гъилел,
  Чай тухузвайд кIвачал-кьилел
  Зирек хьайтIа, сад хъсан я.

  Эрекь гвайди заха хьайтIа,
  Сад кIан хьайла кьве-кьвед гайтIа,  
  Вахъ галайбур хъвадайд хьайтIа,
  Пара ваъ, чун вад хъсан я.
    
  Пуд йифизни дем тухудай,
  Мугьманарив кьуьлиз гудай,
  Пул гвачирдав пул вугудай
  КIвалахдал Мурад хъсан я.

  Гил машинар гьатна рекье,
  Мехъер сагьиб аваз кIвенкIве.
  Енгед гуьзгуь вахан гъиле!
  -Вегь кьулухъай яд, хъсан я.

  Свас гъана къе кIвалин вилик,
  Къизил тупIал галаз гъилик.     
  Хъвер акатна чамран сивик,
  Гадад диде шад хъсан я! 

Гьазурайди:
Вакъиф Муьшкуьрви
"Кцlар" газет